ක්‍රි.පූ. හය වන සියවසේදී බුදුරජාණන් වහන්සේ බරණැස ඉසිපතනාරාමය මුල් කරගෙන තමන් වහන්සේගේ ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතු ආරම්භ කළහ. ඒ සඳහා පළමු වරට රහතන් වහන්සේලා හැට නමක් සහභාගි වූහ. ඒ සැට නමක් වන රහතන් වහන්සේලාට බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් ලැබුණේ” චරථ භික්ඛවේ චාරිකං බහුජන හිතාය, බහුජන සුඛාය අත්ථාය හිතාය දේව මනුස්සානං” යන උපදේශයයි. ඒ අනුව දෙදෙනකු එක මඟ නොයා තනි තනිව ගමන් කරන ලෙස උපදෙස් දී තමන් වහන්සේද උරුවෙල් දනව්ව බලා පිටත් වූහ. සැට නමක් වන රහතන් වහන්සේලාද නිස්සරණාධ්‍යාසයෙන් ධර්මදූත කාර්යයෙහි නිරත වූහ.

ඒ මහ රහතන් වහන්සේලා දැක්මෙන් ප්‍රසාදයට පත් බොහෝ දෙනා තමන් ද පැවිදි කර ගන්නා ලෙස ඒ ඒ රහතන් වහන්සේලාගෙන් අයැද සිටියහ. උන්වහන්සේලාද ඒ පැවිදි වනු කැමති පිරිස බුදුරජුන් වෙත කැඳවා ගෙන අවුත් පැවිදි කරවූහ. කාලයාගේ අවෑමෙන් එසේ පැවිදි කිරීමේ බලය ඒ ඒ භික්ෂූන් වෙතම පැවරිණි, තවත් කල් යාමෙන් පැවිදි වන්නවුන්ගේ සංඛ්‍යාව වැඩි විය. ඔවුහු අව්වැසි නො බලා ධර්ම චාරිකාවේ යෙදුණහ. මේ තත්ත්වය සමාජ ගත ප්‍රශ්නයක් බවට පත්වූයේ වස්සාන ඍතුවේදීය.

වස්සාන ඍතුව

වස්සාන ඍතුව නමින් සැලකෙන්නේ ඇසළ (ජූලි මස) පුර පසළොස්වක ගිය අවපස පෑළවිය දිනයේ පටන් නොවැම්බර් මාසයට යෙදෙන බිනර පසළොස්වක පෝය දක්වා කාලයයි. වැසි සමය, වස්සාන කාලය, වස්සාන ඍතුව යන නම් ද මේ සඳහා යොදා ගැනේ. බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් වැස්සේ තෙමි තෙමී චාරිකාවේ යෙදෙනු දුටු මිනිස්සු ඒ ගැන දෝෂාරෝපණය කරන්නට වූහ. අලුතින් හටගන්නා තණකොළ පෑගීමෙන් ඒකේන්ද්‍රීය ප්‍රාණීන් විනාශ වීම, හා ක්ෂුද්‍ර ප්‍රාණින් විනාශ වීම යන කරුණු ඔවුන්ගේ විවේචනවලට පදනම් වී ඇත. විශේෂයෙන් එම විවේචන එල්ල වූයේ, “අහිංසා පරමො ධර්මඞ” යන ස්ථාවරයෙහි පිහිටි ජෛනාගමිකයන්ගෙනි. සමාජයෙන් පැන නැගෙන ඒ විවේචනයන් ගැන බුදුරජාණන් වහන්සේ අවධානය යොමු කළහ. ඒ වන විට උන්වහන්සේ වැඩ සිටියේ රජගහනුවර කලන්දක නිවාප නම් වූ වේළුවනාරාමයේ ය. ගහකොළ වලට ප්‍රාණයක් ඇතැයි යන විශ්වාසය එවක භාරතීය ජනතාව තුළ මුල් බැසගෙන පැවතියකි. එම විශ්වාසයේ සත්‍යාසත්‍යතාව කෙසේ වෙතත් සමාජ සම්මතයට ගරු කිරීමක් වශයෙන් “අනුජානාමි භික්ඛවේ වස්සං උපගන්තුං” යන විනය ප්‍රඥප්තිය පනවා වදාළහ.

එම විනය ප්‍රඥප්තිය පැනවීම නිසා ඒ සම්බන්ධයෙන් සංඝ සමාජය තුළ ද” අලුත් වෙනසක් ඇතිවන විට විරෝධතා ඇති වෙතැ’යි යන්නට නිදසුන් පහළ වන්නට විය. ඒ විරෝධතාව ඇරඹුණේ “වස් විසිය යුත්තේ කවදාද? යන ප්‍රශ්නයෙනි,” අනුජානාමි භික්ඛවේ වස්සානේ වස්සං උපගන්තුං “ (මහණෙනි වස්සාන ඍතුවෙහි වස් එළඹීමට අනු දනිමි) ඊළඟ ප්‍රශ්නය වූයේ වස් එළඹීම් කොපමණද? යන්නයි “ද්වේමා භික්ඛවේ, වස්සූපනායිකා, පූරිමිකාච, පච්ඡිමිකාව, අපරජ්ජුගතාය, ආසාළ්හිය, පුරිමිකා උපගන්තබ්බා, මාසගතාය ආසාළ්හියා පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බා, ඉමා ඛො භික්ඛවේ ද්වේ වස්සුපනායිකාඞ (මහාවග්ගය)” මහණෙනි, පෙරවස් එළඹීමය. පසුවස් එළඹීමයි. වස් එළඹීම් දෙකක් ඇත. ඇසළ මස අව පෑළවිය දින පෙරවස් සමාදන් විය යුතුයි. නිකිණි මස අවපෑළවිය දින පසුවස් සමාදන් විය යුතුයි. මේ ඒ වස් එළඹීම් දෙකයි.

ඒ වස් සමාදන් වීම් ගැන ඡබ්බග්ගිය භික්ෂූන් තුළ එතරම් කැමැත්තක් නොවීය. කෙසේ වෙතත් ඒ අනුව වස් සමාදන් වූ ඡබ්බග්ගිය භික්ෂූහු වස් සමාදන් වූ පසු පුරුදු පරිදි චාරිකාවෙහි යෙදෙන්නට වූහ. එයද සමාජයේ විවේචනයට භාජනය විය. එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ” මහණෙනි” වස් වැසීමෙන් පසු චාරිකාවෙහි නොයා යුතුය. එසේ යන්නාට දුක්කටාපත්ති වන්නේය” යන ශික්ෂාපදය පැනවූහ. එසේ දුක්කටාපත්ති ශික්ෂාපදයක් පැනවු විට ජබ්බග්ගිය භික්ෂූන්ගේ තීරණය වූයේ වස් වසන්නේ නැතිව සිටීමටය. ඒ බව දැන් ගත් බුදුරජාණන් වහන්සේ වස් එළඹෙන්නේ නැතිව සිටීමෙන් දුක්කටාපත්තියක් වෙතැ’යි ශික්ෂාපදයක් පැනවූහ. ඉන්පසු ඡබ්බග්ගිය භික්ෂූන් තීරණය කළේ” වස් එළඹෙන දිනයේ ආවාසයේ නො සිට බැහැර යාමටය. ඒ නිමිති කරගෙන ද දුක්කටාපත්ති ශික්ෂාපදය පැන වූහ. එයින් පසු භික්ෂූහු නිහඬ වූහ. ජබ්බග්ගිය භික්ෂූන්ගේ විරෝධතාවන්ගේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වූයේ වස්සුපනායික ශික්ෂාපදසය භික්ෂූ විනයෙහි අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත්වීමය. උපසම්පදා භික්ෂුව පෙරවස් හෝ පසුවස් සමාදන් විය යුතුමය. යන සම්මතය සමාජය තුළ ද දැඩිව කාවැදින. එහෙත් භික්ෂුවක් වස් සමාදන් වීම යනු ගිරවා කූඩුවක හිරකරගෙන සිටීම වැනි ක්‍රියාවලියක් නොවේ’. භික්ෂු, භික්ෂුණී , සික්ඛමානා, සාමණේර, සාමණේරි, උපාසක, උපාසිකා, මව, පියා වැනි පිරිසගේ අවශ්‍යතාවකදී මෙන්ම ශාසනික විනය කර්ම, පින්කම් වැනි කටයුතුවලදී ආරාධනා ලැබ සත්තාහකරණියෙන් ගොස් සම්බන්ධ වීමට විනය නීතියෙන් කිසිදු අවහිරයක් නැත. එපමණක් නොව, වස් විසු තැන සිවුපාවුන්ගෙන්, සර්පයන්ගෙන් සොර සතුරන්ගෙන්, පේ‍්‍රතයන්ගෙන්, ගින්නෙන්, ජලයෙන්, ආහාරපාන, නොලැබීමෙන් පීඩාකාරී බවක් ඇත්නම් වස් වැසූ තැන අතහැර ගියත් ඇවැතක් සිදු නොවේ’. එසේම උපස්ථායකයකු නැත්නම්, තමාගේ බ්‍රහ්මචර්ය ජීවිතයට අනතුරු ලක්ෂණ පෙනේ නම් යම් යම් අයගේ ක්‍රියාකලාපයන් නිසා සංඝ භේදයක් ඇති විය හැකි පෙර ලකුණු පෙනේ නම්, වස් විසූ තැන අතහැර යාමේ කිසිදු බාධාවක් නැත. එසේ කිරීමෙන් ඇවැතක් සිදුවන්නේ ද නැත.

ලක්දිව පළමු වස් විසීම මිහින්තලේ

ක්‍රි.පූ. හය වන සියවසේ දී එවක භාරතයේ පැවති දේශගුණික ලක්ෂණවලට අනුව ආරම්භ කෙරුණු වස්සාන ඍතුවේදී උපසම්පදා භික්ෂූන් වස් විසීමේ චාරිත්‍රය අදත් භික්ෂු සමාජයේ නොකඩවා පැවැත්වෙයි. ක්‍රි.පූ. 3 වන ශත වර්ෂයේදී ධර්මාශෝක රජතුමා විසින් ආරම්භ කරන ලද විදේශ ධර්ම ප්‍රචාරක වැඩපිළිවෙළ අනුව සිරිලකට වැඩම කළ අනුබුදු මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ නිසා එය මෙරටේ ද ව්‍යාප්ත විය. උන්වහන්සේ ඇතුළු ධර්මදූත පිරිස අනුරාධපුරයේ දී “දෙවනපෑතිස් රජතුමා ඇතුළු පිරිසට දහම් දෙසමින් සිට, මහමෙව්නාව ද පිළිගෙන, මිහින්තලාවට යළි වැඩම කළහ. එසේ වැඩම කළේ ආපසු දඹදිව බලා පිටත්ව යාමට දැයි සැක කළ දෙවනපෑතිස් රජතුමා සපිරිවරව හදිසියේ මිස්සක පව්වට පැමිණ මිහිඳු මාහිමියන් මුණගැසී තොරතුරු විචාළේය. ඒ පුවත විනයට්ඨ කථාවේ සඳහන් වෙයි. එහි දැක්වෙන පරිදි අරිට්ඨ ඇමැති ප්‍රමුඛ පිරිස පැවිදිව රහත් වූ පසු දෙවනපෑතිස් රජතුමා කණ්ටකසෑය වටා ලෙන් තනවා මිහිඳු හිමියන් ප්‍රමුඛ භික්ෂූන්ට වස් විසීමට අවශ්‍ය පහසුකම් සැලසූ බවත් සඳහන් වේ.

මෙසේ ප්‍රථමවරට මිහිඳු මාහිමියන් ප්‍රමුඛ රහතන් වහන්සේලා මිහින්තලේ කණ්ටක සෑය වටා ගල්ලෙන්වල පළමු කොට වස් වැසීමෙන් ක්‍රි.පූ. තුන්වන සියවසේ දී ශි‍්‍ර ලංකාවේ භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ වස් විසීම ආරම්භ විය. ඒ ඓතිහාසික සිද්ධියේ කැපකරු දායකයා වස් ආරාධකයා වූයේ දෙවනපෑතිස් රජතුමාය. රාජ්‍ය අනුග්‍රහයෙන් ආරම්භ කැරුණු ඒ උදාර වැඩ පිළිවෙළ පශ්චාත් කාලීන සිංහල බෞද්ධ රජවරුන් මහත් ශ්‍රද්ධාවෙන් අඛණ්ඩව ඉටු කළ බව වංශ කථාවන්හි දැක්වෙයි. එහෙත් ශ්‍රී ලංකාව විදේශ ආක්‍රමණිකයන්ගේ යටත් විජිතයක් වීමෙන් පසු රාජ්‍ය අනුග්‍රහය නැති විය. එසේ වුවත් ශ්‍රී ලාංකික භික්ෂූහු අනුන්ගේ සහායක් නොපතා වස් වැසීමේ චාරිත්‍රය රැකගත්හ. ඒ සඳහා සුදුසු ස්ථානයක් තෝරා ගෙන වස්සාවාසිකය සපයාගෙන වස්තුන් මාසය ගත කළහ. එබඳු භික්ෂූන්ට සැදැහැවත් උපාසක – උපාසිකාවෝ හැකි පමණින් සිව්පසය සපයා දුන්හ. එසේ කරන ලද්දේ වස් වසන භික්ෂුවකට සිවුපසය පිළිගැන්වීමෙන් තමන්ට පින් රැස්කර ගත හැකිවීමත්, උන් වහන්සේලා ඇසුරින් වස් කාලය තුළ ධර්ම ඥානය දියුණු කර ගත හැකි වීමත්, කඨින චීවර පූජාවෙන් ලැබෙන උදාර ආනිශංසත් සැලකිල්ලට ගැනීමෙනි.