හේතු භාවයෙන් උපකාර වන ධර්මය හේතු ප්‍ර‍ත්‍යය ය. මෙහි හේතු භාවය යි කියනුයේ මූල භාවයට ය. මුල් පොළොවෙහි කාවැදී ගසට නො වැටී සිටීමට උපකාර වන්නාක් මෙන්, තමා අරමුණෙහි කාවැදී තමා හා එක්ව උපදනා ධර්මයනට ආරම්මණයෙහි නොසැලී පිහිටීමට උපකාර වන ධර්මය හේතු ප්‍ර‍ත්‍යය ය.
අතීත වූ ද, අනාගත වූ ද, වර්තමාන වූ ද, කාලත්‍රයෙන් මුක්ත වූ ද පරමාර්ථ වශයෙන් හා ප්‍ර‍ඥප්ති වශයෙන් ද ඇත්තා වූ සකල ධර්ම සමූහයෙහි ප්‍ර‍ත්‍යය ශක්ති සූවිස්සක් ඇත්තේ ය. ඒ ඒ ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් ස්වභාවය කෙටියෙන් දැක්වේ.
දහයෙ සිට අසංඛ්‍යය දක්වා සංඛ්‍යා එකයි බිංදු එකයි —–> දහයක දස දහයක් නම් —–> සියයෙක දස සියයෙක් නම් —–> දහසෙක දස දහසෙක් නම් —–> දස දහසක සියක් දහසෙක් නම් —–> ලක්ෂයෙක සියක් ලක්ෂයෙක් නම් —–> කෝටියක කෝටි, කෝටියක් (සියක් ලක්ෂයෙක්) නම් —–> ප්‍රකෝටියක ප්‍රකෝටි, කෝටියක් (සියක් ලක්ෂයෙක්) නම් —–> කෝටිප්‍රකෝටියක කෝටිප්‍රකෝටි, කෝටියක් නම් —–> නහුතයක …